ΑΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
Written by Alexandros Poupakis on November 17, 2021
Ο άνθρωπος ανέκαθεν κοιτούσε ψηλά. Από τις σαβάνες της Αφρικής στη παλαιολιθική εποχή ως τα σύγχρονα – αεικίνητα – μεγαλοαστικά κέντρα, η ζωή του homo, όσο χαοτική κι αν ήταν, περιλάμβανε πάντα στιγμές υπαρξιακής αναζήτησης. Έστρεφε το βλέμμα του στα αστέρια και διερωτόταν για τη θέση του στο σύμπαν. Έστρεφε το βλέμμα του στα αστέρια και ατένιζε την ομορφιά των ουρανών. Έστρεφε το βλέμμα του στα αστέρια και έψαχνε την προβολή της υπόστασής του.
Αναπόφευκτα ίσως, η εν λόγω υπαρξιακή «κρίση ταυτότητας» κατέληγε σε πνευματική αναζήτηση. Για ορισμένους, καταστάλαζε στον μεταφυσικό υπερβατισμό, την πνευματικότητα. Άλλοι έβρισκαν νόημα σε μια φιλορεαλιστική οπτική, αυτή της αιτιατότητας με απαρχή μια κυκλική αυθυπόσταση, μια causa sui. Οι περισσότεροι, κατέληγαν σε κάποιο θρησκευτικό ρεύμα, το οποίο συχνά περιλάμβανε έναν ή περισσότερους παρεμβατικούς θεούς.
Άσχετα με την ακριβή πεποίθηση εκάστου, μια κοινή ατομική εμπειρία που μας συνδέει όλους ως μέλη του ανθρωπίνου είδους είναι ο αφουγκρασμός της αρμονίας της φύσης. Η – έστω και στιγμιαία – εκτίμηση ενός στιγμιοτύπου της φύσης, του natura naturata, ή – ακόμα καλύτερα – ο θαυμασμός της διαδικασίας της φύσης εν ενεργεία, της δυναμικότητάς της, του natura naturans. Το βίωμα του θεού του Σπινόζα είναι κληρονομικό ενός είδους που έχει εξελιχθεί, που έχει αποστασιοποιηθεί από τη πρώιμη νοημοσύνη, αλλά που δεν έχει χάσει τη σύνδεση με το εμμενές αίτιό του.
Ποτέ δεν απομακρύνονται περισσότερο οι άνθρωποι από αυτόν το θεό, όσο κατά τη διάρκεια κτηνωδών συγκρούσεων, πρωτίστως νοητικών και δευτερευόντως σαρκικών. Όσο ειδεχθής κι αν είναι μια στιγμιαία σαρκική σύγκρουση, δεν πλησιάζει τη σήψη όσων διαρκώς την αποζητούν ή εξυφαίνουν συγκρούσεις. Όμως, είναι προβλέψιμο χαρακτηριστικό της κατάρας των πολέμων, τις περιόδους μεγάλης διαμάχης να διαδέχονται περίοδοι αξιοσημείωτης ανάπτυξης.
Δεν αποτέλεσε εξαίρεση ο Ψυχρός Πόλεμος, μια διαμάχη δεκαετιών μεταξύ των τότε κυρίαρχων υπερδυνάμεων, της Αμερικής και της Σοβιετικής Ένωσης, υποστηριζόμενες από τους συμμάχους τους, το δυτικό και ανατολικό μπλοκ αντίστοιχα. Οι δυο υπερδυνάμεις, κατακλυσμένες από γεωπολιτικές και ιδεολογικές διελκυστίνδες, έστρεψαν το βλέμμα τους στο διάστημα, τον νεογνό τέταρτο «τομέα πολέμου». Η ιστορική πρωτιά των σοβιετικών με το Sputnik 1 το 1957, τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο σε τροχιά γύρω από τη Γη, προκάλεσε την «κρίση του Sputnik», δηλαδή τον διάχυτο φόβο στη δύση λόγω των τεχνολογικών δυνατοτήτων της Σοβιετικής Ένωσης. Η επακόλουθη σφυρηλάτηση της αποφασιστικότητας των αμερικανών να μην τερματίσουν τελευταίοι στον αγώνα των δυο χωρών αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα για την εξέλιξη της ιστορίας.
Με την ίδρυση της NASA το 1958 από τον Eisenhower, η Αμερική προσπάθησε να κερδίσει έδαφος, έναντι των σοβιετικών, χωρίς όμως να καταφέρει – αρχικά – να υπερισχύσει. Η NASA απέδωσε άμεσα καρπούς, με τη λήψη της πρώτης φωτογραφίας της Γης από τροχιά, μέσω του δορυφόρου Explorer 6 το 1959 και με το πρώτο ηλιακό παρατηρητήριο σε τροχιά, το OSO-1 το 1962. Τα επιτεύγματα αυτά επισκιάστηκαν από τη Σοβιετική Ένωση, όταν ο Yuri Gagarin, ταξιδεύοντας με το Vostok 1 το 1961, έγινε ο πρώτος άνθρωπος στην ιστορία που μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη. Αυτό το – άνευ προηγουμένου – επίτευγμα υπογραμμίστηκε όταν η Valentina Tereshkova, με το Vostok 6 το 1963, έγινε η πρώτη γυναίκα που ταξίδεψε στο διάστημα καθώς και όταν το Luna 10 το 1966 έγινε ο πρώτος δορυφόρος που μπήκε σε σεληνιακή τροχιά. Ωστόσο, το πιο αξιομνημόνευτο κατόρθωμα της μεταπολεμικής εποχής θα λάμβανε χώρα μόλις τρία χρόνια αργότερα.
Αρχικά μια εκστρατεία επίτευξης τεχνολογικής υπεροχής στο διάστημα, η επονομαζόμενη «κούρσα του διαστήματος» άρχισε να αλλάζει χαρακτήρα όταν καθήλωσε την παγκόσμια σκηνή με απόλυτο δέος. Στις 16 Ιουλίου 1969, οι αστροναύτες Neil Armstrong, Michael Collins και Edwin Aldrin, δεμένοι στον θαλαμίσκο διακυβέρνησης Columbia του Apollo 11 επάνω σε 3.6 εκατομμύρια λίτρα καυσίμου, εκτοξεύθηκαν από το Kennedy Space Center στη Φλόριντα με προορισμό τη Σελήνη. Ο αρχηγός της αποστολής Armstrong και ο πιλότος Aldrin προσεδαφίστηκαν με τη σεληνάκατο Eagle στις 20 Ιουλίου και έξι ώρες αργότερα, σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση, το ένα πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού παρακολούθησε, στην άκρη του καθίσματός του, το πρώτο βήμα του ανθρώπου σε ξένο ουράνιο σώμα.
Το επίτευγμα αυτό αποτέλεσε την ολοκλήρωση μιας υπόσχεσης, της δέσμευσης μιας χώρας, υπό την προτροπή του John F. Kennedy το 1961, να στείλει έναν άνθρωπο στην επιφάνεια της Σελήνης και να τον επιστρέψει σώο στη Γη. Παρότι όμως ο πύραυλος Saturn V όπως και το πλήρωμα είχαν εθνικότητα, η συγκίνηση για τη νέα σελίδα στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν γνώριζε σύνορα.
Η «κούρσα του διαστήματος» συνέχισε για άλλα έξι καινοτόμα χρόνια και έληξε το 1975 με την πρώτη διεθνή αποστολή, επονομαζόμενη Apollo-Soyuz. Τα δυο κράτη, σε μια ιστορική συνεργασία, συγκέντρωσαν τις γνώσεις και τις προσπάθειές τους για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, της σύνδεσης, στο διάστημα, του διαστημοπλοίου Apollo με το διαστημόπλοιο Soyuz, με απώτερο στόχο την ανταλλαγή χειραψίας μεταξύ των κυβερνητών Thomas Stafford και Alexei Leonov. Η αποστολή αυτή, πέραν της τεράστιας συμβολικής σημασίας της, αποτέλεσε έναν από τους τεχνολογικούς και ιδεολογικούς ακρογωνιαίους λίθους της εξερεύνηση του διαστήματος, οι οποίοι έστρωσαν τον δρόμο για το πιο φιλόδοξο έργο στην ιστορία, του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ‘80.
Προηγουμένως όμως, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, μια άλλη αποστολή θα εκμεταλλευόταν ένα αστρονομικό φαινόμενο που συμβαίνει μια φορά ανά 175 χρόνια. Δράττοντας την ευκαιρία της ευθυγράμμισης των απώτερων πλανητών του ηλιακού συστήματος, το πρόγραμμα Voyager έστειλε δυο «δίδυμα» διαστημόπλοια, το Voyager 1 και Voyager 2, να τους μελετήσουν. Εκτοξεύτηκαν το 1977 και, στη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας, το Voyager 1 μελέτησε τον Δία, τον Κρόνο, καθώς και το μεγαλύτερο φεγγάρι του, τον Τιτάνα, ενώ το Voyager 2 μελέτησε τους πλανήτες από τον Δία ως και τον Ποσειδώνα.
Πιο συγκλονιστικά, τα διαστημόπλοια είχαν σχεδιαστεί με πενταετές χρόνο «ζωής», αρκετό ώστε να ολοκληρώσουν τις πρωτεύουσες αποστολές τους. Κάτι που μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο ως «μηχανικό θαύμα», τα δυο διαστημόπλοια επιβιώνουν μέχρι και σήμερα, 44 χρόνια μετά την εκτόξευσή τους, εκτελώντας τις επεκταμένες αποστολές τους . Έχοντας διαφύγει από την επιρροή του ηλιακού ανέμου, μελετάνε το μεσοαστρικό διάστημα, σε μια απόσταση 22 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από τον ήλιο και στέλνουν πίσω πολύτιμες πληροφορίες με κάθε «καρδιοχτύπι» τους.
Προτού διαφύγει το Voyager 1 από το ηλιακό σύστημα, ο αστρονόμος Carl Sagan προέτρεψε τη NASA το 1990 να στρέψει τη κάμερα του σκάφους προς τη Γη και να τη βγάλει μια τελευταία φωτογραφία, από απόσταση 6 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων. Ο Sagan, με τα συναρπαστικά του λόγια, χαρακτήρισε τη Γη ως «Pale Blue Dot», στο ομότιτλο βιβλίο του. Στη φωτογραφία, σε μέγεθος μικρότερου του ενός pixel, φαίνεται ο πλανήτης μας, αιωρούμενος σε μια ηλιαχτίδα.
Τα δυο Voyager μεταφέρουν από έναν χάλκινο, επιχρυσωμένο δίσκο, γνωστό ως «Golden Record», για την περίπτωση όπου συναντήσουν εξωγήινη ζωή στο ταξίδι τους στους αιώνες. Ο δίσκος περιέχει χαιρετισμούς σε 55 γλώσσες, εικόνες από τη ζωή στη Γη και ποικιλία μουσικών κομματιών, από χορωδιακά δημοτικά ως rock ‘n’ roll. Μεταξύ αυτών είναι το «Dark was the night, cold was the ground» του καλλιτέχνη της blues Blind Willie Johnson, τον οποίο τύφλωσε μόνιμα, σε ηλικία 7 ετών, η μητριά του, όταν κατά τη διάρκεια βίαιου καυγά με τον πατέρα του για την απιστία της, του έριξε κατά λάθος αλισίβα στο πρόσωπο. Ο Johnson πέθανε το 1945, άπορος, από ελονοσιακό πυρετό, στα βρεγμένα ερείπια του σπιτιού του που είχε καταστραφεί από πυρκαγιά. Αλλά η μουσική του βγήκε από το ηλιακό σύστημα.
Η εξερεύνηση του διαστήματος είναι τόσο κληρονομικά πεμπτουσιώδης για τον άνθρωπο όσο είναι απαράμιλλα διαφωτιστική. Τοποθετεί τον άνθρωπο ανάμεσα στην αστρόσκονη, τον κυριολεκτικό χημικό σπόρο εκ του οποίου δημιουργήθηκε η ζωή στη Γη, και σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου κεφαλαίου για την ανθρωπότητα, ενός κεφαλαίου που ξεκίνησε να γράφεται το 1969. Όταν ο άνθρωπος βγήκε από το κουκούλι του και, στεκούμενος σε ένα ξένο ουράνιο σώμα με φόντο το σύμπαν, απέκτησε βαθύτερη προοπτική. Προοπτική για την «κουκίδα» του. Προοπτική για το ιδιάζον είδος του. Προοπτική για τον ίδιο.
Η εξερεύνηση του διαστήματος υποδεικνύει το τέλος της κυοφορίας του πολιτισμού. Ενός πολιτισμού που φεύγει από το σπίτι του, χωρίς τάσεις φυγής και πρόθεση εγκατάλειψης, άλλα για να ξεκινήσει το μεγάλο του ταξίδι αυτοπροσδιορισμού. Που προσπαθεί να ενηλικιωθεί, αφήνοντας πίσω του τον μικρόκοσμο του καταφυγίου του και πασχίζει, με επιμονή και δέος, να εισέλθει στον ευρύτερο καμβά του σύμπαντος. Ενός πολιτισμού που στρέφει το βλέμμα του στα άστρα και με τεντωμένα δάχτυλα, αγγίζει το πρόσωπο του θεού.
Γιάννα Τσαλίμη On December 23, 2021 at 15:37
Άλεξ, μέ συγκίνησε βαθιά το κείμενό σου ! Είσαι αστέρι απ’ αυτά πού δεν σβήνουν ! Μάς φωτίζεις και μάς τους αδαείς !